Voorwoord

Om de bestaande misverstanden over hoog-gevoeligheid of hoog-sensitiviteit voor eens en altijd de wereld uit te helpen, wil ik het begrip hoog- of fijngevoeligheid in een ander daglicht plaatsen zodat we het feit dat we hoog-sensitief, matig sensitief, of niet-sensitief gaan opvatten als verschillende maten van bewustzijn van onze innerlijke gevoeligheid. Ondanks het feit dat ontelbare (pseudo-)wetenschappers de psyche (geest en/ of ziel) centraal stellen in ‘hoog-sensitiviteit’, is het juist niet onze ‘geest’ (een ‘conglomeraat’ van gedachten, herinneringen en ervaringen; het bewuste) die centraal in hoog- of sensitief zijn staat, maar juist de ziel! Ons hoger of innerlijke bewustzijn; onze intuïtie! Onze innerlijke gevoeligheid wordt door onze ziel vertegenwoordigd en ‘gevoed’. Besef dat onze zogenaamde (matig, over of fijn-) gevoeligheid altijd ‘werkzaam’ is, maar daar zijn we in de meeste gevallen onbewust van!

Om de compliciteit van ‘hoog-sensitief’ nog beter te kunnen verduidelijken heb ik twee Nieuwsbrieven over dit onderwerp geschreven, te weten de Nieuwsbrief ‘Paradigma van hoog-gevoeligheid’ - deel I, die meer de psychologische invalshoek van gevoeligheid benadert en de Nieuwsbrief ‘Natuurlijke gevoeligheid of spirituele gevoeligheid’ – deel II benadert het veel meer vanuit een spiritueel esoterische visie. De visie van Millennium-Visie! Beide Nieuwsbrieven zijn compleet op mijn website www.millennium-visie.org weergegeven en zeker een eyeopener!

[1] conglomeraat = toevallige samenvoeging van ongelijke delen

1.0 Inleiding

Hoog-gevoeligheid versus hoog-alertheid
Hoog-gevoeligheid versus sensorische informatieverwerkingsprobleem

Sinds eind jaren negentig houd ik me al bezig met de vraag wat nu eigenlijk hoog-sensitief of hoog-gevoeligheid nu werkelijk betekent. Er zijn zoveel verschillende visies op hoog-gevoeligheid en afhankelijk van de bril die je opzet zouden al die (semi-wetenschappelijke) visies niet passend of hét antwoord kunnen zijn. Maar zodra je van bril verandert, ontdek je dat het antwoord waarvan je eerst dacht dat het ‘alleen de kern raakt’ toch weer wat ‘boxen openlaat’ of soms zelf helemaal geen antwoord lijkt te geven op deze essentiële vraag. Gebruik het maar eens als zoekterm op internet en je krijgt de meest uiteenlopende verhalen over HSP [Hoog Sensitief Persoon]. Maar wat is hét dan werkelijk en waarom hoor je er ineens zoveel over?

Hoog-sensitiviteit is niet hetzelfde als hoog-gevoeligheid!

Met een paradigma wordt in het algemeen een zienswijze bedoeld. Meer in het bijzonder wordt deze term gebruikt in de wetenschap en in de filosofie voor een samenhangend stelsel van modellen en theorieën.

2.0 Hoog-gevoeligheid. Maar wat is het?

‘Hoog-sensitieve mensen hebben een reactiever brein’

Iedereen kent wel iemand die gevoelig is voor harde geluiden, allergisch is voor drukke plekken of moeite heeft met het verwerken van prikkels uit z’n direct omgeving. Gevoeligheid kenmerkt zich namelijk op 4 verschillende gebieden: lichamelijk, mentaal, emotioneel en spiritueel! Op lichamelijk niveau is prikkelgevoeligheid één van de belangrijkste kenmerken van ‘hoog-gevoeligheid/ hoog-sensitiviteit’. Iedere HSP-er [Hoog-sensitief persoon] kent in meer of mindere mate een gevoeligheid van een bepaalde zintuig. Dat is namelijk één van de vier hoofdkenmerken van hoog-gevoeligheid.

Globaal gezien zijn er twee soorten HSP’ ers: de grootste groep, zo’n 70%, is van nature rustig en meer introvert. Zij voelen zich prettig bij een constant, regelmatig leventje met weinig risico’s. De andere groep daarentegen – ongeveer 20% - heeft juist behoefte aan nieuwe (levens-)ervaringen en is meer extravert. Zij worden ook wel HSS genoemd, ‘High Sensation Seekers’. Ze zijn enerzijds snel verveeld en op zoek naar uitdaging, maar raken snel overbelast!

‘HSP = Aangeboren biologisch persoonlijkheidskenmerk’

Hoog-sensitief persoon of HSP is een term uit de psychologie die in 1991 werd geïntroduceerd door de Amerikaanse klinisch psychologe dr. Elaine N. Aron [1] en staat voor: highly sensitive person, oftewel ‘zeer gevoelig persoon’. In het Nederlands wordt highly sensitive person [2] vertaald als 'hoog sensitief persoon' of 'hoog-gevoelig persoon'. En juist deze vertaling veroorzaakt meerdere misvattingen.

‘Hoog-gevoeligheid is een eigenschap van het zenuwstelstel in combinatie met de hersenen’

Op basis van meerdere onderzoeken van de psychiater Carl Jung [3] én psycholoog dr. Jerome Kagan komt Elaine Aron tot de conclusie, dat hoog-sensitiviteit een eigenschap van het zenuwstelsel in combinatie met de hersenen is, sterk aangeboren en genetisch bepaald is én dat bepaalde mensen sterker geprikkeld worden dan gemiddeld. Het concept van hoog-gevoeligheid van dr. Elaine N. Aron lijkt niet fundamenteel veel te verschillen van het concept ‘overprikkelbaarheid’ in Dabrowski’ s theorie van positieve desintegratie. Hoog-gevoeligheid is een aangeboren biologisch persoonlijkheidskernmerk, maar Aron wijst ook op een sociaal-psychologisch context waarin HSP’ ers zich begeven.
Dr. Elaine Aron bedacht in een latere fase van haar onderzoeken de afkorting DOES: diepgaande informatieverwerking, snel over geprikkeld, emotionele reactiviteit en empathie, sensitief voor subtiele nuances in de omgeving. Hoog-gevoelige mensen voelen emoties van anderen bijna moeiteloos aan. Boosheid, ziekte bij de ander, een slecht humeur, weerstand, een slechte sfeer worden zonder moeite door HSP' ers geregistreerd. Dat gebeurt op bewust en onbewust niveau. Deze registratie heeft invloed op hun gevoel van lichamelijk én geestelijk welzijn.
Maar één van de belangrijkste ontdekking in het onderzoek dat volgde op Arons ontdekkingen was, dat de voor- en nadelen van hoog-gevoeligheid afhankelijk waren van iemands jeugd! Dit fenomeen werd bekend als ‘differentiële gevoeligheid’ en het is nog steeds de rode draad in het onderzoek naar hoog-gevoeligheid. De genetische basis voor differentiële gevoeligheid werd bestudeerd door de inmiddels overleden Britse psycholoog Robert Keers en professor Michael Pluess van de Universiteit van London.

‘Informatie-filter in de hersenen?’
‘Hersenplasticiteit?’

[1] Volgens Elaine Aron is 15 tot 20 procent van de mensen hoog-gevoelig. Het is waarschijnlijk een erfelijke (karakter)eigenschap, die evenveel voorkomt onder mannen als vrouwen. Dit blijkt uit onderzoek van dr. Psycholoog Elaine Aron, ‘grondlegger’ van het begrip HSP. Zij is fel tegen opname van deze term in het DSM-V, omdat het hier een aangeboren karaktereigenschap betreft. Ofschoon de professionele psychologie dr. Elaine N. Arons bevindingen niet in het algemeen heeft overgenomen, bestaat er weinig fundamenteel wetenschappelijke kritiek. Hoewel Aron gebruik maakt van en verwijst naar neurologische gegevens, ontbreekt het dus aan een eenduidige neurologische definitie.
[2] https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoogsensitief_persoon
[3] Jung maakte in zijn typologie onderscheid tussen introverte en extraverte types en sprak in dit verband ook over hoog-gevoeligheid.

2.1 Zenuwstelsel wordt (sneller) getriggerd

‘Hersenplasticiteit’

Hoog-gevoeligheid is een (over-)emotionele reactie volgens de neuro- en psychologische onderzoekers. Ze reageren vanuit hun rechterhersenhelft op de wereld. Daar zetelt het gevoel en dus zijn hoog-gevoelige personen nogal eens afhankelijk van anderen als het gaat om hun emotionele conditie. Ze voelen zich goed als de ander zich goed voelt. Vaak denken HSP’ ers juist dat ze heel rationeel zijn. In tegendeel: omdat ze vanuit hun sterk ontwikkelde gevoel reageren, kan er veel gemakkelijker stress optreden. HSP’ ers kunnen het gevoel hebben dat ze voortdurend in een vecht- en vluchthouding zijn. Als de stress zich opstapelt kan iedereen emotioneler reageren, maar het lijkt alsof zíj juist hun emoties vasthouden wat uiteindelijk grote consequenties heeft voor hun lichamelijk én geestelijk welzijn.

‘De energie stroomt als ware niet voldoende door hun lichaam heen, waardoor het chakra-systeem wordt geblokkeerd en zij daardoor niet goed geaard zijn’.

Onderzoekster Jadzia Jagiellowicz zegt daarentegen, dat HSP’ ers genetische variaties (verschillen) hebben in de neurotransmitters dopamine én serotonine. Die variaties maken meer hersenplasticiteit mogelijk; dat is het vermogen van de hersenen om hun functie en structuur te veranderen als reactie op ervaringen. Dopamine-plasticiteit zorgt ervoor dat gedrag niet in beton gebeiteld is. Daarom denken psychologen dat het een evolutionaire aanpassing [evolutionaire psychologie, 1] is en daarom blijft het bestaan, ondanks de nadelen die het heeft. HSP’ ers hebben wel geluk met hun aangeboren vermogen om problemen op te lossen. Dat kan evolutionair gezien een voordeel zijn in een cultuur die wereldwijd sterk aan het veranderen is.
Bianca Acevedo deed onderzoek met medische beeldvorming van de hersenen van hoog-sensitieve mensen. Ze ontdekte dat één van de mechanismen van hun diepgaande informatieverwerking bij het bekijken van de foto’s het zgn. default-netwerk van de hersenen is; hersengebieden die actief zijn als een persoon in rust is, dagdroomt, zit te fantaseren of misschien mediteert en die gedeactiveerd zijn op momenten dat iemand zich op zijn omgeving concentreert.

‘Emotionele overreactie en overprikkeling is stress’

Veel mensen zullen er niet bij stil staan hoeveel prikkels ze dagelijks te verwerken krijgen. Mensen die HSP zijn, ervaren de buitenwereld in ieder geval intenser. Zo blijkt dat HSP’ ers géén informatiefilter in de hersenen te hebben. Speciale hersengebieden – de ‘toegangspoort’ – speelt een belangrijke rol in het regelen van de alertheid [Hfdst. 10.0]. De ‘portier’ wordt gevormd door drie hersenstructuren, te weten de thalamus, de hersenschors maar ook het neuro-hormonale systeem. De HSP’ s hebben in tegenstelling tot de ‘gewone’ mens namelijk géén ‘filter’ – geen ‘portier’ - dat binnenkomende informatie op een efficiënte manier verwerkt; alle prikkels komen op ieder willekeurig moment binnen waardoor zij veel meer informatie in de hersenen een plekje moeten geven. Bij hoog-sensitieve personen (HSP’ ers) – zo blijkt uit onderzoeken - heeft de thalamus, het schakelcentrum van de hersenen, een verlaagde drempel waardoor ze méér – veel meer – (ongewenste) prikkels binnen krijgen. Wanneer er niet voldoende hersteltijd wordt ingebouwd, stapelt stress zich op tot chronische stress. Vaak hebben deze mensen ook meer tijd nodig om alleen te zijn en zich weer op te laden.

In de wetenschap wordt de term SPS (Sensory Processing Sensitivity; stoornis van de zintuigelijke verwerking) gebruikt. Dit als verwijzing naar het gevoeliger zenuwstelsel van HSP’ ers. De hersenen van een HSP’ er werkt dus anders! Er is zelfs een theorie dat er een gevoeligheids-gen bestaat, dat ervoor zorgt dat mensen gespannen en depressief worden wanneer ze worden geboren in een stressvolle omgeving, maar juist sterker dan anderen als ze worden geboren in een veilige, warme omgeving. Onderzoek toont hoe dan ook aan dat mensen met hoog-sensitiviteit de wereld op één of andere manier anders beleven dan mensen die deze eigenschappen niet hebben.

“Je hersenen verwerken prikkels anders dan anderen!” [Citaat, HSP-Magazine].

Hoog-gevoeligheid komt ook voor bij bepaalde psychische aandoeningen of pathologieën zoals autisme, borderline, AD(H)D, psychopaten, en schizofrenie. Onverwerkte trauma’s kunnen eveneens oorzaken van hoog-gevoeligheid zijn. Er zijn meer mensen hoog-gevoelig dan hoog-sensitief en evenveel voorkomt onder mannen als vrouwen.

‘Differentiële gevoeligheid. Gevoeligheid is afhankelijk van iemands jeugd; de rode draad in het onderzoek naar hoog-gevoeligheid’

[1] Evolutionaire psychologie. In de evolutionaire psychologie worden de psychologische aspecten van de menselijke geest en menselijk gedrag vanuit het oogpunt van de evolutietheorie verklaard. Daarbij worden psychische functies zoals geheugen, aandacht, waarneming en taal, maar ook menselijke eigenschappen en gedragingen zoals empathie, altruïsme, partnerkeuze, leiderschap, en inter-groepsconflict beschouwd vanuit het perspectief van natuurlijke selectie.

3.0 Hoog-sensitiviteit en rechterhersenhelft

‘Vertonen hoog-sensitieve kinderen meer activiteit in hun rechterhersenhelft?’

De linker- en de rechterhersenhelft verwerken beiden op een eigen manier de informatiestroom die de hersenen binnenkomt. Zij werken ook samen en vullen elkaar aan. De linkerhersenhelft verwerkt analytisch, rationeel, oordeelvormend, herleidend, bewust van tijdsverloop en actief bij taal. De rechterhersenhelft werkt meer holistisch, intuïtief, integrerend en is betrokken bij de verwerking van visueel-ruimtelijke informatie.Hij is meer gericht op het sociaal-emotionele gebied en op onze innerlijke wereld.
De linkerhersenhelft verwerkt informatie op een auditief-volgordelijke manier. Op het gebied van cognitieve processen verschillen de functies van de linker- en rechterhersenhelft dus ook van elkaar. De rechterhersenhelft is meer gericht op visuele informatie, associaties en verbindingen, ook wel visueel-ruimtelijk genoemd; de linkerhersenhelft is meer gericht op directe auditieve informatie en op lineaire processen, ook wel auditief-volgordelijk genoemd. Bij een actieve werking van de rechterhersenhelft worden woorden omgezet in beelden, zijn er visuele associaties en verloopt het denkproces ook in beelden.
Via de rechterhersenhelft zijn we vooral ingesteld op de wereld binnenin onszelf, ons innerlijke weten en voelen. Het is de helft die samenhangt met sociale en emotionele vaardigheden. Kijken we naar het verwerken van informatie dan is de rechterhersenhelft verbonden met het visueel-ruimtelijk denken.

Hoog-sensitiviteit [HSP] blijkt samen te hangen met sterk actieve functies van de rechterhersenhelft, aldus de neurowetenschap. Gezien de relatief gemiddeld sterke werking van de rechterhersenhelft van een HSP’ er, verlopen veel functies in de hersenen anders. Bij het verwerken van informatie, werkt de rechterhersenhelft in op een visueel-ruimtelijke manier. Ze letten op de ruimte om hen heen en nemen beelden eerder en gemakkelijker op dan woorden. Ze denken en leren in beelden, die voortdurend veranderen. Wat zij zien is al een beeld dus dit wordt gemakkelijker verwerkt dan auditieve informatie.

‘Hoog-sensitieve of hoog-gevoelige kinderen’

Hoog-sensitieve kinderen bijvoorbeeld ervaren de wereld om hen heen vooral via de visueel-ruimtelijke functies. De meeste andere kinderen hebben juist een voorkeur voor de linkerhersenhelft, met de auditief-volgordelijke functies. Bij hoog-sensitieve kinderen is zowel het visuele als het ruimtelijke aspect belangrijk in de wijze waarop ze informatie opdoen en verwerken. Dus, ‘zien’ gaat voor ‘horen’, ‘beelden’ gaan voor ‘woorden’ en ze letten erg op de indeling van de ruimte om hen heen.

4.0 HSP en sensorische waarnemingen

Negen zintuigen? Of meer onbekende zintuigen?

Je dacht dat je vijf zintuigen [1] had. Nee, je hebt er veel meer! Waarnemen doen we met onze zintuigen, zoals voelen, proeven, ruiken, zien en horen, maar het kunnen er ook negen zijn! Het is maar hoe je ‘zintuig’ definieert. Hoogleraar J. D. Blom van de Universiteit van Leiden legt uit, dat we minstens vijftien zintuigen hebben. Hij vertelt ook hoe lastig het is als je met één van die zintuigen ‘hallucineert’. Hij noemt bijvoorbeeld tijdszin (vervelend als na vijf minuten het gevoel hebt dat er een halve dag voorbij is), het gevoel van identiteit en het gevoel voor de aanwezigheid van anderen. Evenwichtsgevoel en proprioceptie (‘zelfwaarneming’) is het gevoel voor beweging en voor waar je lichaam zich bevindt op dat moment. Is hier iets mis mee, dan struikel je over stoepranden of knijp je per ongeluk een wijnglas stuk. Introceptief; het vermogen om interne lichaamsactiviteiten waar te nemen. Introceptieve prikkelgevoeligheid is de mate waarin je gevoelig bent voor prikkels vanuit je lichaam, zoals gevoelens van warmte/ kou, pijn/ gemak en behoefte/ verzadiging. Vrouwen kunnen bijvoorbeeld hun eisprong voelen! En … dat je je in een bos zo lekker voelt – misschien is daar ook een zintuig bij betrokken? Maar misschien zijn er ook zintuigen die we niet kennen, zoals gevoeligheid voor aardmagnetisme of …….. spirituele gevoeligheid!

Zintuigelijke informatieverwerking. Hoe verwerk jij de binnenkomende informatie?

Meestal volgt er op één van deze waarneming een handeling: we doen iets. Alle zintuigen werken de hele dag samen om ervoor te zorgen dat we goed reageren op onze omgeving. Ze informeren ons over de wereld om ons heen. Ze laten ons weten dat we bij een rood stoplicht moeten stoppen en ze vertellen ons dat we bij een volle blaas naar de wc moeten. Ze bestaan afzonderlijk van elkaar, maar moeten toch als één geheel functioneren. Deze samenwerking tussen dit waarnemen en de activiteit die daar het gevolg van is, noemen we sensorische of zintuigelijke informatieverwerking [2]. Wanneer een kind bijvoorbeeld moeite ervaart met het verwerken van (omgevings-)prikkels dan spreekt men van een sensorisch informatieverwerkingsprobleem [SI]. Dit gebeurt wanneer een prikkel te sterk of juist te zacht wordt waargenomen. Een kind wat prikkels heel sterk registreert kan bijvoorbeeld slecht tegen licht of geluiden of wordt snel ziek in een auto, het houdt niet van fysieke aanraking, verafschuwt vieze handen of vindt ‘kriebelige’ kleding verschrikkelijk.

Als het gaat om sensorische informatieverwerking (SI) dan worden er verschillende termen gebruikt, zoals sensorische integratie, sensomotorische integratie, zintuiglijke informatieverwerking of prikkelverwerking. Deze termen komen min of meer op hetzelfde neer en er wordt ongeveer hetzelfde mee bedoeld.

[1] https://www.happinez.nl/body-yoga/je-hebt-veel-meer-zintuigen/
[2] https://www.nieuwetijdskind.com/sensorische-informatieverwerking-en-hooggevoeligheid/

5.0 Gevoeliger zenuwstelsel?

‘Hoog-gevoeligheid is een (over-)emotionele reactie’

Je kunt verschillen qua emotionele reactiviteit onder andere verklaren doordat er fysiologische verschillen zijn tussen de zenuwstelsels van verschillende mensen. Bij sommige kinderen of volwassenen verkeert het zenuwstelsel altijd in een staat van alertheid. Onderzoekers van de University of Washington in Seattle maten de elektrische activiteit van een belangrijke zenuw - de nervus vagus - bij baby’s van vijf maanden oud. (De nervus vagus verbindt het centrale zenuwstelsel met het hart, de longen en de maag.) Baby’s met een hogere ‘basistonus’ van de nervus vagus vertoonden ook een sterkere emotionele reactie op zowel positieve als enigszins stressvolle stimuli. Toen deze kinderen veertien maanden oud waren vertoonden ze ook een sterkere emotionele reactie als ze van hun moeder werden gescheiden.

Hoog-gevoeligheid = een lichamelijke en geestelijke gevoeligheid!

Gevoelige kinderen registreren net als zeer gevoelige apparaten zelfs de kleinste veranderingen in hun emotionele omgeving. Ze hebben daar geen keuze in. Hun zenuwstelsel reageert. Het is alsof ze onzichtbare antennes hebben die alle kanten op wijzen en de psychische straling oppikken die vervolgens door hun lichaam en geest heen wordt geleid. Ze zijn zich daar meestal niet bewust van. In tegenstelling tot instrumenten kun je de ‘zintuiglijke apparatuur’ van mensen niet zo gemakkelijk uitschakelen.

6.0 Over- en onder-gevoeligheid versus hoog-alertheid

'35% van de volwassenen in de algemene bevolking ervaart verhoogde sensorische gevoeligheid’

'Overprikkeling en onderprikkeling’

Veel mensen denken dat stoornissen in de sensorische informatieverwerking [SI] vooral betrekking hebben op de overgevoeligheid voor zintuiglijke prikkels. Bijvoorbeeld, een kind hoort geluiden die andere mensen niet kunnen registreren en Elsa het last van overgevoeligheid voor gluten. Overgevoeligheid betekent ergens erg (extreem) gevoelig voor zijn waardoor je lichaam reageert; prikkels die nodig zijn om een reactie bij je op te wekken. Overgevoelig - lichamelijke of sensorische prikkelgevoeligheid - is bijvoorbeeld extra gevoelig zijn voor bepaalde stoffen zoals melk(allergie), haar shampoo, tranende ogen, hoesten, niezen, huidschilfers van dieren (allergie voor dieren), huisstofmijt (allergie voor insecten gif), make-up of bepaalde voeding (pinda’s en eieren; voedselallergie), contactallergie. Je lichaam reageert dan overdreven op een stof. Afwijkende prikkelgevoeligheid daarentegen is sneller reageren op prikkels dan de meeste andere mensen (overgevoeligheid) of minder snel op prikkels reageren dan de meeste andere mensen (onder-gevoeligheid).
Voorbeeld: een afwijkende sensorische gevoeligheid is één van de criteria voor de diagnose autisme. In DSM-5 wordt het omgeschreven als ‘hyper- of hyporeactiviteit op zintuigelijke prikkels. Volwassen met autisme - maar ook HSP’ ers - kunnen zowel overgevoelig als onder-gevoelig zijn voor prikkels.

‘Mentale gevoeligheid’

Dankzij de toenemende aandacht voor bewustzijnsontwikkelingen zijn er steeds meer mensen die hun hoog-gevoeligheid of sensitiviteit als het ware herontdekken. Die herkennen zich weliswaar vaak in de overtallige kenmerken voor HSP, maar zoals ik het zie, gaat het hier om een ander vorm van ‘gevoeligheid’. Niet de aangeboren natuurlijke vorm van gevoeligheid zijn voor je direct omgeving – de inputsignalen – maar een aangeleerde manier van alert-zijn op dreigend onheil! Het gaat hier hoofdzakelijk om het handelen vanuit je ‘brein’! Je gedachten en emoties - de dirigent en het stemmetje van je hart - is niet meer te horen. Veel mensen met een ‘hoge, negatieve mentale gevoeligheid’ – hoog-alertheid [1] – hebben het idee dat ze alles haarfijn aanvoelen, maar in wezen zijn het de emoties die de dienst uitmaken.
‘Zie je wel, ik wist dat dit verkeerd zou gaan. Ik voelde het aan mijn water’. Iemand die hoog-alert is, laat zich snel leiden door angsten; angsten die diep verscholen liggen in het onderbewuste. Daarentegen is iemand die werkelijk fijngevoelig [fijnbesnaard, ontvankelijk, sensitief, teergevoelig, teerhartig, weekhartig, fijnzinnig] is, zal eerder luisteren naar zijn innerlijke zuivere gevoelens. Het gevoel waar géén onzuivere emoties aan te pas komen en dat is je ziel; je hoger bewustzijn!

[1] https://www.allesinbalans.nu/alles-in-balans/hooggevoelig-of-hoogalert/

7.0 Verwarring tussen hoog-gevoeligheid en hoog-sensitiviteit

Hoog-sensitiviteit is niet hetzelfde als hoog-gevoeligheid. 

Het is ontzettend belangrijk dat veel onwaarheden en misverstanden over HSP, hoog-sensitief persoon, die worden verkondigd eens uit de wereld te helpen. Zo weten we bijvoorbeeld allemaal dat sterke (overdreven) emotionele reacties makkelijk waarneembaar zijn, maar dat het veel moeilijker is om te weten of dit door een eerder (jeugd)trauma komt of door aangeboren hoog-sensitiviteit of …….. dat er sprak is van spirituele natuurlijke gevoeligheid; je intuïtie!

‘De wetenschappelijke onderbouwing van Elaine Aron is mager’

Er bestaat weinig fundamenteel wetenschappelijke kritiek, ofschoon de professionele psychologie dr. Elaine Arons bevindingen niet in het algemeen heeft overgenomen. Aron heeft gebruik gemaakt van en verwijst naar neurologische gegevens, echter er ontbreekt een eenduidige neurologische definitie van sensitiviteit. Aron wijst ook op studies uit de evolutionaire psychologie [1], waar steeds meer aanwijzingen worden gevonden dat (hoog-)gevoeligheid, empathie en altruïsme een onmisbare functie bezetten in evolutionaire processen.
In de onderzoeken [1996] van dr. Eliane Aron zat dus een vertekening van het oorspronkelijke onderzoekbeeld – een aantal onzuiverheden en overhaaste conclusies -, omdat het vooral ging over HSP’ ers die last hadden van hun hoog-sensitiviteit. Hoog-gevoeligheid werd daardoor een intrinsiek, allesbepalend kenmerk van HSP! HSP’ ers kunnen over-emotioneel reageren, maar het is nog géén bepalende factor voor hoog-sensitiviteit.
Een groot verschil bijvoorbeeld tussen de visie van dr. Elaine Aron (1996) en die van professor Elke Van Hoof van de Vrije Universiteit van Brussel [2] is dat Aron zwart-wit denkt: je bent HSP of je bent het niet. Volgens haar bepaalt het alles. Uit de onderzoeken [2015] van professor Ten Hoof en professor Patricia Bijttebier van de KU Leuven kun je afleiden dat hoog-sensitiviteit geen kwestie van alles of niets is, en dus kun je niet zomaar een label of etiketje – op het kind, jong volwassenen of volwassen - opplakken!

In de persoonlijkheidspsychologie kent men het verschijnsel ‘negatief affect en reactiviteit’ al heel lang. Dat klinkt natuurlijk minder wervend dan hoog-sensitief, maar het gaat om hetzelfde: geconfronteerd worden met uitdagingen reageert het stresssysteem erg snel, en krijg je een reactie van overprikkeling, stress en angst! Latere onderzoeken door prof. Elke Van Hoof [3] aan de vrije Universiteit van Brussel en collega’s hebben aangetoond dat hoog-gevoeligheid een mogelijk maar niet noodzakelijk gevolg is van hoog-sensitiviteit. Je kan m.a.w. ook hoog-sensitief zijn zónder hoog-gevoelig te zijn! Binnen de psychologische context is bij deze begrippen dus een verschil waar te nemen. Het gaat bij sensitiviteit specifiek over gevoel ten gevolge van zintuiglijke ervaringen, terwijl het begrip gevoel een ruimere inhoud heeft. Als je bijvoorbeeld wordt overvallen door een gevoel van heimwee, valt dit onder gevoeligheid maar niet onder sensitiviteit.

Hoog-sensitiviteit is dus niet hetzelfde als hoog-gevoeligheid. Hoog-sensitiviteit gaat over het aantal prikkels dat binnenkomt in de hersenen. Hoog-gevoeligheid is een (over-)emotionele reactie.
HSP’ ers kunnen over-emotioneel reageren, maar het is géén bepalende factor voor hoog-sensitiviteit. Niet elke hoog-gevoelige is HSP en niet elke HSP is hoog-gevoelig. HSP’ ers kunnen ook bikkelhard zijn. ‘Het zijn zeker niet allemaal watjes’.
Daar komt nog bij dat het Engelse ‘sensitive’ naar het Nederlands vertaald kan worden als sensitief of gevoelig. Volgens het woordenboek zijn sensitief en gevoelig synoniemen. In gewone spreektaal is dat misschien zo.

Niet elke HSP is hoog-gevoelig. En hoog-gevoelige reacties betekenen niet dat je hoog-sensitief bent!

[1] Evolutionaire psychologie. In de evolutionaire psychologie worden de psychologische aspecten van de menselijke geest en menselijk gedrag vanuit het oogpunt van de evolutietheorie verklaard. Daarbij worden psychische functies zoals geheugen, aandacht, waarneming en taal, maar ook menselijke eigenschappen en gedragingen zoals empathie, altruïsme, partnerkeuze, leiderschap, en inter-groepsconflict beschouwd vanuit het perspectief van natuurlijke selectie.
[2] https://www.happywork.be/boek-hoogsensitief-elke-van-hoof/
[3] https://catherineongenae.com/2015/06/29/professor-elke-van-hoof-vub-over-hoogsensitiviteit-ik-weet-wat-het-is-om-je-anders-te-voelen/

8.0 Kan je ‘een beetje’ hoog-sensitief zijn? 

‘Hoog-gevoelige reacties betekenen niet dat je hoog-sensitief bent’

Sensitiviteit is een continuüm, een ononderbroken proces van uitwisselingen van energieën of informatie (gedachtevormen zijn energieën) die verwerkt moeten worden door de hersenen. Wij zijn allemaal in meerdere of mindere mate sensitief, omdat we gelukkig allemaal ‘hersenen’ hebben. Bij hoog-sensitiviteit staat echter de diepgaande verwerking in de hersenen centraal en die heb je of heb je niet.

Niet alleen hoog-sensitiviteit en hoog-gevoeligheid worden vaak over dezelfde kam geschoren. Ook al is hoog-sensitiviteit géén stoornis toch zijn er nogal wat kenmerken van HSP die overlappen met een aantal ontwikkelings- en persoonlijkheidsstoornissen. De belangrijkste zijn autisme, AD(H)D en borderline. Autisme en borderline kunnen niet samengaan met hoog-sensitiviteit. AD(H)D en HSP kunnen wel samen voorkomen maar dat hoeft niet: er zijn zeker HSP’ ers zonder AD(H)D en mensen met AD(H)D die niet HSP zijn. Hoog-gevoeligheid kan dus het gevolg zijn van HSP óf trauma. Het is vaak niet makkelijk de echte oorzaak te vinden! Elke HSP is dus uniek! Hoog-sensitiviteit is slechts één facet van de persoonlijkheid en ook andere facetten hebben hun impact op het totaalplaatje. HSP kan zich dus op heel veel verschillende manieren uiten.

Met andere woorden wie laag scoort op sensitiviteit kan zeker niet hoog-sensitief zijn, maar waar de grens precies ligt, is nog voorwerp van discussie en verder onderzoek.

9.0 Hoog-gevoelig en/of hoog-sensitief

‘Welke combinaties zijn (on)mogelijk?’ [1,2]

Alle combinaties zijn mogelijk. Niet elke HSP is hoog-gevoelig. En hoog-gevoelige reacties betekenen niet dat je hoog-sensitief bent.

• Hoog-sensitief en hoog-gevoelig
  HSP’ s krijgen meer prikkels binnen. Dit creëert stress. Als ze niet voldoende tijd nemen om die prikkels te verwerken, stapelt de stress zich op. Die stress kan leiden tot hoog-gevoelige reacties. HSP’ ers met onverwerkte trauma’s hebben vaak meer last van hoog-gevoeligheid.
• Hoog-sensitief en niet hoog-gevoelig
  Wanneer een hoog-sensitief persoon eventuele trauma’s verwerkt en goed voor zichzelf zorgt, dan stapelt de stress zich niet op en hoeven er geen hoog-gevoelige reacties te zijn.
• Niet hoog-sensitief en hoog-gevoelig
  Mensen zonder aangeboren hoog-sensitiviteit kunnen hoog-gevoelig reageren bij hoge stress of burn-out, na trauma of bij bepaalde psychische aandoeningen.
• Niet hoog-sensitief en niet hoog-gevoelig
  80-85% van de mensen is niet hoog-sensitief. Als ze geen psychische aandoening hebben, geen trauma’s meegemaakt hebben of hun trauma’s verwerkt hebben en stress onder controle houden, dan reageren ze niet hoog-gevoelig.

[1] Meer informatie over de overeenkomsten en verschillen kun je lezen in het boek ‘Hoog-sensitief’ van Professor Elke Van Hoof.
[2] https://www.happywork.be/verschil-hooggevoelig-hoogsensitief-hsp/

10.0 Hoog-gevoelig of toch hoog-alert zijn?

‘Handelen uit je hoofd?’

Wat is alertheid, en ben je dan ook automatisch ‘hoog-gevoelig’ ….. in de breedste zin van het woord?

Alertheid heeft te maken met de mate waarin je in staat bent om oplettend te zijn. Alertheid wil zeggen dat je zo 'wakker, oplettend, waakzaam bent' dat je daardoor de mogelijkheid hebt om snel te kunnen reageren op de prikkels uit je directe omgeving. Als je iets doet wat je op de automatische piloot kan doen, zoals tanden poetsen, dan is de alertheid laag. Wanneer je meer alert bent, kun je ook meer (nieuwe) informatie tot je nemen.
De manier waarop je reageert is voor iedereen anders en verschilt ook nog per moment bij dezelfde persoon. Dit heeft te maken met waar je zit in je 'alertheidniveau'. Je alertheidniveau is namelijk niet de hele dag hetzelfde. Het alertheidniveau wordt namelijk beïnvloed door de omgevingsprikkels. Hóe men op verschillende situaties reageert heeft te maken met je alertheidniveau. Zo zijn onverwachte, onbekende onveilige en onduidelijk situaties van invloed op het alertheid niveau. Deze gaat omhoog.

Hoog-alertheid ontwikkel je als je opgroeit in een omgeving die, op de één of andere manier, fysiek of emotioneel, onveilig voelt en heeft dus niets met hoog-gevoelig of sensitiviteit te maken. Want als je te weinig prikkels binnenkrijgt, ben je minder alert (sloom). Als je overprikkeld bent, dan ben je te alert; te druk om informatie tot je te nemen. Onder- en overprikkeling heeft ook invloed op je alertheid.

‘Emoties de baas zijn? Creëren vanuit angst?’

Iemand die hoog-alert is, laat zich snel leiden door zijn angst. Angst is een emotie die je ervaart. Angst [1] wordt ook wel de ‘moeder van de emoties’ genoemd. Het is een menselijke reactie op een gevaarlijke of bedreigende situatie. Angst zorgt er bijvoorbeeld voor dat je wegrent in een gevaarlijke situatie. Iemand die hoog-alert is, zal prikkels van buiten eerder als een bedreiging zien. Het voelen van angst is dus functioneel. Je herkent angst o.a. aan koude handen, sneller ademen of kortademigheid, zweten, onrust in armen en benen, een knoop in je maat en een algeheel trillerig gevoel!
Angst is ook de basis voor de eerste ‘stemmetje in je hoofd’; de stem van het bewustzijn, de stem van je geest (niet je ziel, [2]), van je overheersende denkvermogen, je linkerhersenhelft, jouw gewoonte-geest, je onderbewuste geest. Niet je creatief-bewustzijn. Het creatieve oneindig goddelijk bewustzijn – een beter omschrijving is de ziel [3] – is een scheppende kracht, net als die van God de Schepper van het universum is.

Helaas, vanuit angstgevoelens creëren leidt vaak tot ongewenste resultaten. Uiteraard met angst (en emoties in het algemeen) kun je ook heel goed creëren. Maar wát je dán creëert, is precies dat waar je in wezen – diep in je onderbewuste - bang voor bent. Je creëert dan niet vanuit je goddelijke drie-eenheid – ziel, geest en lichaam – maar vanuit je hoofd; je geest! [2]. Je creëert niet vanuit een hoger bewustzijn wat leidt tot de juiste resultaten [4], maar vanuit een lager bewustzijnsniveau.

Dus het grote verschil is: met hoog-gevoeligheid word je geboren en hoog-alertheid leer jij jezelf aan in de loop van je leven.

[1] Nieuwsbrief ‘Angst en Liefde’ – Januari 2010
[2] Vroeger dacht men dat de geest alleen in het hoofd zat. Wel nu, je geest zit niet in je hoofd. Je geest zit in elke cel van je hele lichaam!
Wat de geest wordt genoemd, is in feite een energie. Het is …… . gedachte. En gedachte is een energievorm en géén ding; geen materie. Je hersenen zijn een ding. Het is een fysiek, biochemisch mechanisme. Het grootste en gecompliceerdste waarmee het lichaam de energie van je gedachten vertaalt. Je hersenen zijn een stofwisselaar. Je hele lichaam is een stofwisselaar. Biochemici hebben vaak opgemerkt hoe individuele cellen hun eigen intelligentie lijken te bezitten. En dat doen ze ook.
[3] Scheppen is creëren. De ziel vormt het denkbeeld, het idee of een concept. De geest schept. Alles wat je zegt, is een gedachte die tot uitdrukking wordt gebracht. Het lichaam ervaart de acties, de handelingen. ‘Wat je bedenkt, dat schep je. Wat je ervaart, bedenk je. Wat je gedachte is, dat schep je. Wat je ervaart daar gaan je gedachten naar toe. Uit nieuwe gedachten ontstaan nieuwe ervaringen’. Zo kun je dus vaststellen dat je intuïtie in de ziel vertoeft en dat je intuïtie niet in je hersenen (de geest) aanwezig is en dat je ziel en de geest betrokken zijn bij jouw scheppingsproces! 
[4] Nieuwsbrief ‘Vraag en het wordt gegeven’ – Juni 2022

11.0 Slot

‘Hoog-gevoeligheid in een ander licht’

Hoog-sensitieve hersenen? Differentiële gevoeligheid? Afwijkend mechanisme van informatieverwerking; zgn. defaultnetwerk? Empathische persoonlijkheid-syndroom; de empaat? Neuroplasticiteit? En hoog-gevoeligheid is afhankelijk van iemands jeugd ervaringen; het is aangeboren eigenschappen en genetisch bepaald……. etc. etc. etc.
Al deze eigenschappen of kenmerken zijn mogelijke verklaringen voor een hypothetisch psychologisch denkmodel. De wetenschap gaat in mijn ogen wat merkwaardig om met hoog-gevoeligheid of hoog-sensitief. Wetenschap is vragen stellen, maar vrij veel wetenschappers beperken zich tot de ideeën die ze al hebben, en alles wat ze tegenkomen wat hierin niet past wijzen ze af. In mijn ogen is dit géén wetenschap en het is ook niet vernieuwend.

Onze huidige maatschappij heeft ervoor gezorgd dat wij niet meer als ‘oermens in de wildernis’ over onze verscherpte zintuigen hoeven te beschikken, want de meeste gevaren zijn verdwenen. Om bijvoorbeeld een roofdier op grote afstand te kunnen ruiken, of om het sissend geluid van een slang te herkennen. Ook ons gevoelsvermogen is volledig verdwenen; we herkennen nu niet meer welk voedsel gezond en niet giftig is en dat we rekening moesten houden met dreigende weersomstandigheden. We hoeven dus niet meer alert te zijn, omdat we gewend zijn geraakt om altijd in een veilige omgeving te vertoeven. We zijn nu veel minder afhankelijk van onze zintuigen geworden om te overleven. Met het verliezen van deze vaardigheden is ook ons gevoelsvermogen op de achtergrond geraakt. Er zijn niet zoveel mensen meer die het heel natuurlijk (natuurlijke of spirituele gevoeligheid) vinden en voelen wat een ander voelt. Intuïtief weten ze dat het goed-voelt!

‘Hoog-alert zijn, dan ben je niet automatisch ook hoog-gevoelig’

De vraag die we nú of in de toekomst ons zelf moeten gaan stellen, is of de toegepaste ‘weten-op-de-schap’ in de evolutionaire- of persoonlijkheidspsychologie objectieve gevolgtrekkingen, vergelijkingen en/ of medische conclusies kunnen trekken die betrekking hebben op deze bijzondere persoonlijkheidskenmerken van een mens. De tweede vraag die in de (neuro) wetenschap zich zelfs eens zou moeten stellen, is: Hoe komt het dan dat ik boosheid, een ziekte bij de ander, een slecht humeur, fysieke weerstand, een slechte huiselijke sfeer, stress en emoties bij mensen kan voelen en daarop zelf sterk emotioneel en heftig kan reageren? Hoog-sensitief is toch een over-emotionele reactie? Emoties [2], primaire of secundaire emoties: gebeurt dat op bewust en onbewust niveau? Emotie is aangeleerd gedrag zoals Paul Ekman [3] beweert? Bij een dergelijke ervaring – een uiting van een emotie - luister ik dan naar mijn geest en/ of lichaam (mentale gevoeligheid of lichamelijke gevoeligheid) óf …….. luister ik juist naar mijn intuïtieve gevoelens? De gevoelens die vanuit mijn hart komen; ‘mijn innerlijke wijsheid’?
Vele onbeantwoorde vragen die vanuit de psychologie ‘verklaarbaar’ zijn, maar vanuit de natuur niet!

‘Hoog-alertheid is aangeleerd gedrag’

Onze huidige maatschappij heeft er namelijk voor gezorgd, dat wij niet meer als ‘oermens in de wildernis’ over verscherpte zintuigen hoeven te beschikken, want de meeste gevaren zijn verdwenen. Om bijvoorbeeld een roofdier op grote afstand te kunnen ruiken, of om het sissend geluid van een slang te herkennen. Ook ons gevoelsvermogen is volledig verdwenen; we herkennen nu niet meer welk voedsel gezond en niet giftig is en dat we rekening moesten houden met dreigende weersomstandigheden. We hoeven dus niet meer alert te zijn, omdat we gewend zijn geraakt om altijd in een veilige omgeving te vertoeven. We zijn nu veel minder afhankelijk van onze zintuigen geworden om te overleven. Met het verliezen van deze vaardigheden is ook ons gevoelsvermogen op de achtergrond geraakt. Er zijn niet zoveel mensen meer die het heel natuurlijk (natuurlijke of spirituele gevoeligheid) vinden om te voelen wat een ander voelt en intuïtief weten ze dat het goed-voelt!

Het huidige onderwijssysteem is een ramp voor vele ‘hoog-gevoelige’ kinderen!

‘Ons gevoelsvermogen’

Melaatsheid is een besmettelijke ziekte die in de Bijbel wordt genoemd. Zij wordt door een bacterie veroorzaakt, die de huid ernstig beschadigt en lichaamsdelen verminkt. Een ernstiger symptoom van deze ziekte is dat het veel schade aan het zenuwstelsel toebrengt, wat ertoe leidt dat iemand gevoelloos wordt voor aanraking, hitte, pijn of andere prikkels. Melaatse mensen worden letterlijk gevoelloos. Melaatsheid komt nu gelukkig minder voor dan in vroegere tijden, maar ook tegenwoordig zijn er mensen die hun gevoel kwijtraken. Hier gaat het echter niet om een lichamelijke aandoening, maar om geestelijke gevoelloosheid die gevaarlijk voor ons is. ‘Ons gevoelsvermogen beheerst ons gedrag op vele manieren’. Als wij geen gehoor geven aan een ingeving (intuïtieve ingeving) of een innerlijk gevoel om goed te doen, breken wij dat gevoelsvermogen af.

De belangrijke bijdrage van gevoelige mensen aan de maatschappij

Nu de wereld ‘panikeert’ zoeken wij halsstarrig naar praktische-conceptuele oplossingen van onze zelfgecreëerde wereldproblematiek. We komen – nú na honderdduizenden jaren – eindelijk tot besef dat het veel beter is om het ego-gericht denken (het materialisme) te verlaten en dit te transformeren naar het hart-gericht denken; van het materiële naar het spirituele, vanuit het zuivere gevoel, vanuit ons hart te leren leven i.p.v. ons verstand te prefereren boven ‘alles’.
De mensheid is daarom gebaat bij het bestaan van (‘hoog’)sensitieve mensen, want deze groep [kunstenaars of handwerkslieden, zoekers, uitvinders, holistische genezers, dichters en profeten], geeft de beste uitdrukking aan de scheppingsdrang en behoeften van de mensheid. De wereld kan het beste via hún intuïtieve reacties worden geïnterpreteerd. Het gaat hier niet om ziekten die worden overgeërfd, maar om een eigenschap die voor de mens een intrinsieke waarde heeft voor zijn overleving.

11.1 Nieuwe zienswijze

Kunnen we dan niet veel betere spreken over hoog-alertheid in plaats van hoog-gevoeligheid?

Ja, want …. hoog-gevoeligheid, empathie en altruïsme zijn omschrijvingen die hoofdzakelijk voortkomen in de theoretische denkmodellen van de (evolutionaire) psychologie en daarmee uiteindelijk stokpaardje, leidraad of ‘bijbel’ van menig wetenschapper en (beroemde) schrijvers zoals Doreen Virue, Nancy Tapp, Lee Croll & Jan Tober zijn geworden. ‘Iedereen die anders is, wordt al snel hoog-sensitief genoemd’.

‘Als twee mensen elkaar aanraken of dicht bij elkaar staan, wordt de informatie die het hart van de ene persoon aanmaakt, overgebracht op het hart van de andere persoon, waardoor diens hartritme verandert en hun hersengolfpatroon worden beïnvloed’. [Medisch Dossier, Jaargang 24, Editie 7, September/ Oktober 2022]

Ja, want…… hoog-sensitief hebben volgens mijn persoonlijke mening veel meer te maken met je intuïtie [Tekst en uitleg in Nieuwsbrief ‘Paradigma hoog-gevoeligheid’- deel II], het zuivere gevoel dat rechtstreeks uit je hart komt en een helder weten wordt gekenmerkt. Iemand die werkelijk hoog-sensitief is, luistert naar zijn hartgevoelens en laat zich niet leiden door emoties. Een kernmerk van luisteren naar je gevoel óf je hart is, dat er juist géén emoties aan te pas komen! En juist de overgrote meerderheid van de mensen reageren op een overmaat aan binnenkomende prikkels en reageren dan vanuit angst. En angst is een ongecontroleerde emotie die bij dreigend gevaar, echt of in het voorstellingsvermogen, een reactie prikkelt in het brein. Die kan leiden tot een automatische reactie: een vecht-, vlucht- of verstijf reactie. Dus stress! Met andere woorden je luistert naar je geest en niet naar je innerlijke zelf; je zuivere intuïtieve hartgevoelens of de ware gevoelens van je ziel!

[1] Persoonlijkheidspsychologie is een van de grootste en meest populaire takken van de psychologie. Psychologen streven ernaar om te begrijpen hoe persoonlijkheid zich ontwikkelt en hoe het de manier waarop we denken en ons gedragen beïnvloedt. Evolutionaire psychologie. In de evolutionaire psychologie worden de psychologische aspecten van de menselijke geest en menselijk gedrag vanuit het oogpunt van de evolutietheorie verklaard. Daarbij worden psychische functies zoals geheugen, aandacht, waarneming en taal, maar ook menselijke eigenschappen en gedragingen zoals empathie, altruïsme, partnerkeuze, leiderschap, en inter-groepsconflict beschouwd vanuit het perspectief van natuurlijke selectie.
[2] https://www.depsycholoog.nl/emoties/
[3] Paul Ekman (Washington D.C., 15 februari 1934) is een psycholoog en pionier op het gebied van onderzoek naar emoties en gelaatsexpressiesWant. Zijn zorgvuldig uitgevoerde studies hebben ook model gestaan voor andere psychologen. Ekman is volgens een recente studie één van de 100 meest prominente psychologen van de twintigste eeuw.

Hans Zevenboom